Hamit.kz

Есіме қайтып ене алмас,
Желді күн яки тымық күн.
Қай сәтте анам ең алғаш
Бауырсақ берді?.. Ұмыттым.

Әлде ол шешем, әкем мен.
Базардан алған ұн шығар?..
Әлде оны сатып әкелген
Саудагер жылпос ұншы бар?..

Әлде оны жақын туыстан
Әкелген аштық – ауыр шақ?..
Әйтеуір титтей уыстап
Шығармай жедім бауырсақ.

Қызық қой тірлік дегенің,
Қуансақ, қатты ауырсақ;
Әйтеуір, үзіп жегенің
Анадан қалған бауырсақ…

Жемесек оны түске енген,
Ояндық талай тамсанып…
Дастарқанда ол тістелген
Өлгендерге де там салып…

Қонаққа тамақ істелген
Құйрыққа қоса бауыр сап.
Сол қонақ бізге түстенген
Қоржыннан алып бауырсақ.

Не жетсін наның піскенге,
Бесікке бала бауын сап?!.
Не жетсін келін түскенге,
Төбеңнен жауып бауырсақ?!.

Ей, жұртым!.. Егер осы біз
Бір дәмге тура бағынсақ…
Шаңырақ, ошақ, мосымыз
Мойындап келген бауырсақ!…

Ақшалы яки малды – мен…
Алақан жайса немерем.
Басқадан бұрын, алдымен.
Бауырсақ бермей не берем!?

Басыңнан өтер календарь –
Жүдеу шақ әлде тәуір шақ!
Бәрі бір!Сен бар – әлем бар,
Бауырсақ керек!.. Бауырсақ!..

durchsichtige handyhülle reinigenclick here to investigate

(Гүлжанның 45 жасқа толған күнін осылайша думандатып өткізген едік)

Ей, ағайын!
Қанат өлді – өлмедім.
Өлмеген соң не сұмдығын көрмедім?!
Өлмеген соң деп те қалдым: «— Апырау,
Көз жасынан жаратылған көл ме едім?!»

Біздің бас та көрген бас қой не сынды,
Мен де бір сәт жинайыншы есімді.
Мен де бір сәт қасақана қазаға
Жабырқамай көрсетейін сесімді.

Мен де бір сәт болайыншы мақтаншақ,
Құдай кешер шектен шықпай шақталсақ.
Көңіл ашарға куә болсын өнердің
Шаңырағына қырық бес шырақ жаққан шақ.

Сарқылмасам, саңқылдасам азырақ.
Жас достарым қошеметке әзір-ақ.
Кер домбыра екеумізден күйің мен
Ұзап әзір кете алған жоқ ән жырақ.

Күй де шертем, ән де салам сексенде,
Соны тыңдар құлақ болсын тек сенде.
Бақыттымын! Бақытымның айғағы
Күліп тұрып көздің жасын төксем де.

Бір жігіттен мені де кем демеңдер,
Бәйбішем бар қыздан гөрі кеменгер.
Біз екеуміз ән шырқасақ қосылып,
Қарқынымыз қай дуэттен кем ем дер?!

Ұл-қыздан бар немерем мен шөберем,
Мен солармен әзілге де шебер ем.
Сәби көрсем, сәбимін! Сол дағдымды
Құдай сыйға тартса қайтып шегерем?!

Гүлжандарым жанып тұрған алаудай,
Мерейтойы мен көтерген жалаудай.
Бұл кештегі қызықтаған қиялым
Жауға салар жалы биік жараудай.

Жатып алып осынша кең шеңберде
Билік айтсам мәртебелі шендерге
Ауызым – дуа! Ей, ағайын, байқаңдар,
Әулие шал мен боламын сендерге!

1996жыл

Ей, замандас! Ең алдымен досыңды ұқ!
Досың – жер, су, мөлдір ауа, өсімдік.
Ала жүріп осылардың сыйлығын,
Осыларды қорлау деген не сұмдық?..

Жүзген балық, жүгірген аң, ұшқан құс
Деген емес «адамзатқа дұшпанбыз».
Барлығының молшылығын малданып,
Таптық ырыс табиғаттай достан біз.

Ақыл-ойға ашып берген не сырын
Табиғаттан сұрау керек кешірім.
Көзімізше дарақылар әлдебір
Тіршілікке тигізіп жүр кесірін.

Суды ластап, жерді айырып құнардан,
Ауаны улап тапқан табыс құны арзан.
Не қымбатты тәрк етіп жүр «олжаға»
Құныққандар әсте шықпай құмардан.

Деушілер ғой: «Бар табиғат құл маған»,
Біреуіне аяушылық қылмаған.
Дарақылар, жұмысы жоқ өсіммен,
Жоспар үшін құртқандарын құндаған.

Ұры мерген ақбөкенді елікпен
Жаудан бетер жамсатады неліктен?..
Өскенінен өшкені көп хайуанат
Неге тозбақ борлы тастай жел үккен?..

Ей, замандас! Жауаптымыз бұл «іске»,
Сол «олжадан» алмасақ та бүлішке.
Сарқылуға еш хақы жоқ байлықты
Салғызбайық бұл секілді бөліске!

Жер ешкімге жазбайды деп арыз да,
Барын сарқып ала бермек парыз ба?..
Жоқ, замандас? Әр ұрпаққа туған жер
Не берсе де, беретіні – қарызға!..

Сол себепті төзеді жер зар қақпай…
Дарақының беті көне жарғақтай.
Сол жарғақты өзіміз-ақ жыртайық,
Келешектің адамына қарғатпай!

Ұмытпан фашизмнің мені атқанын,
Жендетке бала өлігін санатқанын;
Мектепке біз оқыған мал қамады,
Өлді ана, құлағымда оны атқан үн.

Ұмытпан тау мен таста жауды тостым,
Венгердің өзеніне қаным қостым;
Тесіліп кеп қарады өлі көзбен
Салбырап дар ағашта қалған достым.

Ұмытпан зәулім үйдің өртенгенін,
Орманға бейуақытта жұрт енгенін;
Алаңда Пушкин.
Гейне жатты құлап,
Бар менің сол бір түннен жиіркенгенім.

Ұмытпан Жәмиланың өлген ұлын;
Еске алды поляк кемпір оның жылын;
Үстіне үнсіз-тілсіз қабірінің
Кеп-кеше тағы апарып қойды гүлін.

Ұмытпан белорустың жас солдатын
Ол жауын жеңіп, берік байлады атын:
— Келдім! – деп өз есігін қақпақ еді,
Өлген жар қарсы алмады махаббатын.

Ұмытпан сол сұрапыл ауыр жылда,
Советтің батыр халқы майдан, тылда.
Адамның болашағын жүрді қорғап,
Идея м қол бастады көк дауылда.

Ұрлаған баламызды жөргегінен,
Тазарттық жауды Отанның жер, көгінен;
Қалдырып өлімтігін даламызда,
Шоқыттық құзғындарға жүрегінен.

Атақты көктем келді күзден бөлек,
Көрінді көк жамылып түзден желек;
Сынығын қан майданның моторының
Жасадық соқамызға біз дөңгелек.

Мен жеңіп, жерді гүлмен нақыштадым,
Жоқ еді әр тасымды жай құшқаным;
Ұяда біз көтердік бейбіт күнді,
Дәл соны ұмытты екен қай дұшпаным!

Азығымдай қуат алған
Көңіл күйім –
сағыныш,
Оралмасам қайтып саған,
Таппай қойдым бір тыныш.

Рас, сенің тұрмайтының
Тықыршытпай көңілді,
Алдыма әкеп толғайтының
Үйдегі алыс өмірді.

Көп әңгіме айтқызасың
Көз тіктіріп жалынға,
Бүлкілдеткен ақ сорпасын
Котелоктың жанында.

Түсімізде неше алуан
Тамашаны көрсетіп,
Оянғанда тізіп арман,
Атыласың гүрс етіп.

Көңіл күйім – сағынышым,
Сөйтсе-дағы қымбатсың,
Кейде үйдегі сәбиімсің,
Кейде өлген комбатсың.

Жортпас еді-ау, жігіт мұндай,
Қанды қиын белді аса,
Отаны мен ошағындай
Сағынары болмаса!

Чехословакия, 1944

Әжем айтса ертегінің маңызын,
Тез таусылып қалушы еді таң ұзын.
Ендігіге біздің Қасым Қайсенов –
Ертеңгіден ұзағырақ аңызым.

Ерлерім көп, мен де соның бірімін,
Жөні басқа аңыз болған тірінің –
Жөні басқа оттың, судың, жел құздың
Адамзаттан жаратылған пірінің.

Қасымым көп, мына Қасым – бір Қасым,
Ажалмен де ойын – сауық құрғасын …
Бір қарасаң, жаны нәзік жауқазын,
Бір қарасаң, балқымайтын қорғасын.

От көрдің бе қар жамылып, сөз төсеп,
Маздап жанған тамызыққа мұз көсеп?
Ондай отты ала алмаған Прометей,
Ондай отты біз табамыз іздесек.

Ол — партизан аталып жүр бертінде,
Бес сөндірсең, он жанатын бір түнде.
Бірін атсаң, ертеңіне – екеу ол!
Жұртым десең, осыларша жұртым де!

Қасым – сол от! Көркі оттың көркінде; —
Жалын жанып тұрады оның бөркінде!
Бақ пен сорға түкірген ол, маңдайдан
Қос шырақтың бірін алсаң — еркіңде…

Құз басынан құласа да бір түнде –
Бәрі бір ол баз баяғы сертінде, —
Халық дейтін періштесі қаққан соң,
Оған ешбір дарымайды дертің де!

Мен отырам осы жайды ойлап қап,
Теңеу іздеп мысқалдап та, оймақтап.
Қасым болса, айғай салып жүреді
Қарлы шыңда машинамен ойнақтап.

Шүкір!.. Аңыз Қасым інім қасымда,
Өлмеу үшін жаралған соң басында…
Саспа, құрбым, шөберең де көреді
Бұл тентекті бір жүз алпыс жасында!..

Басымды имей өте аламын дермісіз?..
Бұл зиратта жатыр солдат белгісіз.
Өмір – бақи өшпейтұғын алауы
Әсте мың сан шырағданға бергісіз.

Әсте мұны бейтаныс жан дермісіз?..
Әттең, демі біткен жері белгісіз!..
Ол бір жылы өз үйіңнен аттанған
Бауырың ғой бұл, мың танысқа бергісіз…

Ыстық қайнар бұлағына бергісіз
Көздің жасын бекер төктім дермісіз?..
Неше дүркін түсіңізге енгені
Сізге аян, басқа жанға белгісіз.

Өз туысың, мың танысқа бергісіз
Бір зиратқа айналмаса белгісіз,
Өзгелерге: «Оны соғыс жұтты да,
Жетім өстім, жесір қалдым !..» — дермісіз?..

…Енді, міне, жатқан жері белгілі;
Күнде соған қойылады ел гүлі.
Тымық сәтте маздайды кек жалыны,
Одан бетер өршіп оты жел күні.

Көрге сыймай жатқан ыстық тынысын
Күнде барып көрмек үшін тірісің!..

Ет, сүйекті жау оғына жұлғызып,
Кем етсе де сонау қанды жыл бұзық,
Ұлы Жеңіс бізді көкке көтерген:
«Осылар, — деп, — жұртымыздың жұлдызы».

Әрқайсымыз біреу емес, қос едік –
Қаза тапқан қайран ердің досы едік,
Атасы едік ұл-қыздардың кейінгі,
Әжесі едік, қайғы-шерден бос едік.

Отырғанда біздер иін тіресіп,
Омырауда орден, медаль сіресіп,
Хиқаяны тыңдағандар біздерден
Қалушы еді сағат сайын бір өсіп!..

Қан майданды кешкен қайран сабазға
Тағдыр сыйға тартқан сор мен бақ аз ба?!
Бітпес еді-ау біздер білген әңгіме
Әлі жүз жыл көшірілсе қағазға.

Аздың нарқы көтерілмей қалмаған:
Бара жатыр артып күнде шал бағам!..
Тайпалмалы жорға мына біз едік,
Әупірімде аяғын бір шалмаған!..

Қалған сырдың енді несін қазайық?! –
Беу, табиғат!.. Біз де қалдық азайып!..

Санаттағы сарбаздың мен өзiмiн.
Көңiл-күйi демессiң мұны өзiнiң:
Қашан көрсең, қажымас жауынгердiң
Темiр тәртiп, қызметi, мiнезiмiн.

Таң сiбiрлеп, жер бетi бозарғанша
Менiң сергек мезгiлiм озар қанша?..
Санап жүргем жоқ оны; санамаймын
Соңғы сағат есептi өзi алғанша.

Бар жаһанды барлағыш сезiмталдың
Өмiр бойы додаға сөзiн салдым.
Шыққан күнiм батқанша сақшылықтың
Өрге шығар мiндетiн өзiмше алдым.

Денемдегi сүйекке тереңдеген
Жарақатын соғыстың көрем де мен,
Қайталаймын антымды:
— Қайран Отан,
Саған сарқып барымды берем!- деген.

Бiздiң бұл сөз –
жау туын жығып берген
Мәрт те мәңгi саптағы жiгiттерден!..
Не бiр ауыр жеңiстен жеңiл емес
Жүрек сөзi соғыста жүрiп келген.

Әлi жүрiп келедi ол арымастан.
Бiр күнi жоқ өң-түсi, әрi қашқан;
Өр-тәкаппар күйiнде өтпек керек
Сыры жаңа сынақтың бәрi бастан.

Ия, сарбазбын. Сол мәңгi қалауым да.
Сапта жүрем, сардардың қарауында.
Жеңіс туын күзетем!
Әз қонақты
Қарсы аламын құрметтi қарауылда.

…Шекара да, одан сырт тараптар да,
Не бiр асқақ айбынды парадтар да
Бар деп оқы осынау мұқабада,
Ұйып жатқан уытты парақтарда.

Қазақтың қазақ тонап малы-мүлкін
Басталған содан сонау малығұн күн.
Арланам, байды жалмап аштан өлген
Келсе де аш-арыққа әлі күлкім.

Соларды және жұмсап ажалына,
Артынша өзі атылған азалы да
Халықтың жауы атанды. Сонда да біз
Тарихтың тағзым еттік тажалына.

Ол аздай, ақылдан жұрт адасарда
Біржола мансұқталды Алаш Орда.
Деген сөз бұл қазаққа ат болмай-ақ,
Есек бол сен екі есе аласар да!..

Әркімге ауыр күнә жүктегелі
Осылай өлімді өмір жіктеп еді.
Сонда да байдың байғұс жетімегі
«Басқаны біздің үйше жық» демеді.

Әу баста амал құрып арды сатқан
Табалап қайтсін күнді қарғыс атқан?!
Бүгіндер бүтінделіп жатқандаймыз,
Жұртпыз деп жаратылған арғы САҚтан.

Келмеске кетті ме рас
«көзі құрттап»
Өзгеден қорқып өзін-өзі құртпақ?..
Болдық па ағайынның қасық қанын
Ажалдың айдауына төзіп ұрттап?..

Шын болса тұрғанымыз тік өскелі,
Жендетті жерлеп өмір түгескені,
Қасиетті жағалауға жеткізетін
Қайықтың қолымызда тұр ескегі.

Иншалла, бөтенге бас имегесін
Жас ұлан, жақсы күнде үйленесің.
Жалғыз-ақ кешегіден айнымайтын
Арамза айла-шарғы билемесін.

Құдайдың саған берген мезгілінде
Табылар таптағыштар өз гүлін де.
Қаталдау қайырым істе сен оларға,
Ожарлық одан асса «озбырым!» де.

Тас жүрек, қаны қара без бүйректі
Бұл ғасыр дей алмайсың тез күйретті.
Ұмытпа, ол геноцид кісі жейтін
Тәсіл мен тәркілегіш сөз де үйретті.

Содан сақ болғайсыңдар, жас ұландар!
Ақ жолдың азабына жасымаңдар!
Жаңаша Жер сендерді жарылқаса,
Ақылмен Жерді сендер асыраңдар!

Мамыр, 1997

Арал тасып айлаққа көлбегелі
Тебіренсе де теңізді «көл» деп еді.
Баста солай әдейі атаған ба
Құрығанын күні ертең көр дегелі?..

Өзендердің тәңірі – Ертісінен
Есек өтіп, айырылса жер түсінен,
Бунақ-бунақ Бұқтарма жағасына
Шығып жатыр көпіршіп дерт ішінен.

Талай заман күркіреп Талас та ақты,
Талас қашан тасымай толастапты?..
Атан нарды қақшыған қақпақылдай
Тау суында өзгеден ол асқақ-ты.

Сол ақиқат лақаптай тегі жалған,
Бұл күндерде қаңырап түбі қалған.
Бір кездегі сыңсыған ну тоғайлы
Жағалауы жарғақтай түгін алған.

Дейтіндей-ақ осы елдің енді ақыны
Кер ауыздан бұл жұрттың кем бе ақылы, –
«Сырдың суын сирақтан асырмаған»
Әулекінің айтқаны келді ақыры.

Сол әулекі бір кезде ұрып төске,
«Жайық суы, деуші еді, қырық бөшке».
Қырық жалғау қыл тамақ сол өзен де, –
Осы өлкеден су біткен үрікпес пе?!.